2001
წელს ქუთაისელი სტუდენტები ხევსურეთში წავიყვანე...
ზეგ "ქართული უნივერსიტეტის" სტუდენტები მიმყავს ჩვენთვის რომანტიულ-მითიურ და ადგილობრივ ხევსურთათვის მძიმეყოფიან-მითიურ სამყაროში.
უცვლელად ვაქვეყნებ მაშინდელ (2001 წლის) შთაბეჭდილებებს:
ტარიელ ფუტკარაძე
ხევსურეთი საქართველოს ოლიმპო
თითქოსდა, საქართველოს მთა დაბერდა, ხოლო ბარი უორიენტაციოდ, ნასიცხარივით დაბორიალებს!
ტრადიციულად, კულტურული ველის მქონე ბარი მრავალი საუკუნის მანძილზე მთის ანკარა ნიჭიერებით საზრდოობდა, ომიანობა-ჟამიანობის დროს კი ბარში დაწმენდილ-დაფერილი ქართველური გონისა და განძის სავანეს წარმოადგენდა. კომუნისტობის შავბნელ პერიოდში მთის მოსახლეობას ვაჟკაცები ("ნარჩევი ხევსურები"!) მოტყუებით დაუხვრიტ-დაუმარცხეს, საქონელი წაართვეს, საუკუნოვანი მეურნეობა მოუშალეს და, რაც მთავარია, გაუზღაპრეს ნახორცივლარი ღვთაებები, შეურყიეს ჯვარისა და ხატის რწმენა; ბოლოს, მთიდანაც აყარეს: საქართველოს ბუნებრივი საზღვრებიც მოარღვიეს და შეუფერებელ ლანდშაფტზე დასახლებული მთიელების სულიერი დაშლაც დაიწყო...
ზვიად გამსახურდიას ხელისუფლებამ მოინდომა მთისთვის ფუნქციის დაბრუნება, მაგრამ აღარ დააცალეს; პუტჩმა საბოლოო განადგურებისკენ დააქანა საქართველოს მთიანეთიც... თუკი მთისადმი დამოკიდებულება ასე გაგრძელდა, რამდენიმე ათეულ წელში საქართველოს მთიანეთი ვაჟკაცური სულისგან დაიშრიტება, შედეგად კი ბარიც საბოლოოდ გაუდაბნოვდება!
კონკრეტულ ფაქტებსა და ემოციებს ხევსურეთის მიხედვით წარმოვადგენთ.
1. დეფაქტო ხელისუფლება
და სახელმწიფო
უნივერსიტეტის
დიალექტოლოგიურფოლკლორულეთნოგრაფიული
ექსპედიციები
ქუთაისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტებს არასოდეს ჰქონიათ დიალექტოლოგიურფოლკლორული საველე პრაქტიკა აღმოსავლეთ საქართველოში; საერთოდაც, ბოლო პერიოდის ქართველები ძალიან ცუდად იცნობენ ერთმანეთს; ახალ თაობას მაინც უნდა შევუწყოთ ხელი, გამოასწოროს წინა თაობების ეს ნაკლი. საამისოდ, პირველ რიგში, ხელისუფლებამ უნდა იზრუნოს; არადა, სახელმწიფო ხელისუფლება ხელში ჩაგდებული აქვთ ადამიანებს, რომლებიც შორს არიან გოგებაშვილისეული ცნობიერებისგან ("საგანძური"
საქართველოს კუთხეების გაცნობადახასიათებაა!); გარდა ამისა, დღეს საზოგადოების დიდ ნაწილს ვერ გაუგია, რომ სახელმწიფო ხალხისაა, სახელმწიფო ბიუჯეტი ხალხის გადასახადებით დგება, დღევანდელი დე ფაქტო ხელისუფლების წარმომადგენლები კი ჩვენთვის განკუთვნილ სახსრებს შემოსავლებსაცა და სესხებსაც კერძო ჯიბეებში იდებენ (ამიტომაა ჩვენი ხელფასები ისეთი, საქართველო მსოფლიოს უღატაკეს ქვეყნად რომ ითვლება!); შესაბამისად, სახელმწიფო უნივერსიტეტებს მწირი სახელმწიფო ბიუჯეტი აქვთ და არ შეუძლიათ დააფინანსონ საველე ექსპედიციები... არადა, ახალგაზრდობისთვის არა მხოლოდ პროფესიისთვის საჭირო ლამაზი სტუდენტური ზაფხული იკარგება, არამედ, საქართველოს კუთხეების შესწავლაგაცნობის პერსპექტივაც ქრება.
ქუთაისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გამოსავალი მაინც მოიძებნა:
პირველ წელიწადს საველე პრაქტიკის გავლის მსურველ სტუდენტებს აწსუ დიალექტოლოგიის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის თანამშრომელთა საცხოვრებელი ბინები შევთავაზეთ სვანეთში, სამეგრელოში, ქვემო იმერეთსა და ოკრიბაში. რექტორატი დაგვთანხმდა საველე ექსპედიციების დაწყებას ამგვარი ფორმით და შედეგზე პასუხისმგებლობაც ინსტიტუტის დირექციას დააკისრა. პირველი ექსპედიციის მოხალისე სტუდენტების აღფრთოვანებამ ლოგიკური შედეგი მოიტანა:
უნივერსიტეტის რექტორატის გადაწყვეტილების შესაბამისად, აგერ უკვე ხუთი წელია დიალექტოლოგიურფოლკლორულეთნოგრაფიული ექსპედიციები აწსუ დიალექტოლოგიის სამეცნიერო-კვლევით ინსტიტუტში იგეგმება; ბინის პრობლემაც უფრო იოლად გვარდება: ყოველ კუთხეში გამოჩნდებიან ხოლმე ლაჯანის სკოლა-ინტერნატის ხელმძღვანელთა დარი კეთილშობილი ქართველები, რომლებიც სტუდენტებს უფასოდ ათევინებენ ღამეს...
2. წარსული ლამაზი
ფშავი, ქალსანთელი
და
"მშაველთა" კარგი მომავალი
მიმდინარე წელს ფშავში მინდოდა წამეყვანა სტუდენტები, ამიტომ მე და ჩემი მოადგილე მალხაზ დოგრაშვილი წინასწარ ჩავედით გიორგი და მზისო თურმანაულების ნალოლიავებ მაღაროსკარის სკოლა-ინტერნატში; შევხვდით დასავლეთ საქართველოსადმი კეთილგანწყობილ პედაგოგიურ კოლექტივს, მაგრამ სკოლის დირექტორმა ერთ სტუდენტზე ერთ ღამეში ორი ლარი მოითხოვა: ბაჩანას იუბილე გვაქვს შემოდგომაზეო... სამასწავლებლოში შევარდნაძის სურათი ეკიდა: იუბილის ფული ამას უნდა თხოვო და არა სტუდენტებს-მეთქი, ვემწარე...
მაშინ კი გამაოგნა ივანე ქართველიშვილმა, მაგრამ ახლა მადლობას ვუხდი, ვინაიდან, ის, ჩვენ რომ დაგვთანხმებოდა, ან ქუთაისის უნივერსიტეტის ექსპედიციისადმი კეთილად განწყობილ დუშეთის განათლების განყოფილების გამგეს - ქ-ნ თინა ბანცურს, ჩვენი 51-კაციანი ექსპედიცია ასე ახლოს და ასე ლამაზად ვერ გაიცნობდა ხევსურებსა და ხევსურეთს.
ერთხელ, ექსპედიციის შუა პერიოდში, ხევსურეთიდან მარტო მოვდიოდი და შუაფხოსთან გზად უცნობი დავიმგზავრე; ჭარმაგი კაცი ცნობილი ფშაველი, კარგი ქართველი კაცი ილია ფხოველი
აღმოჩნდა; ის ილო ფხოველი, ანა კალანდაძემ ბევრი კარგი ლექსი რომ უძღვნა... ჟინვალთან მანქანიდან რომ ჩამოდიოდა, მითხრა:
- სხვა ხალხი იყო; ჩემს თვალწინ ჩამოილივნენ ღმერთივით დიდებული და დარბაისელი ფშაველები...
მე მაშინვე გავიფიქრე:
- არა, არ ჩამოლეულან! ახლა არის ილო ფხოველი, მერე სხვა რაზიკაშვილფშაველები და ფხოველები აღიზრდებიან!
ფშავის თემა ჩემში კიდევ ერთხელ გამძაფრდა ექსპედიციის ბოლოს ჩარგალში ჩავლისას: სახლმუზეუმის დირექტორი დიდი პოეტის მემკვიდრემოგვარეა, ფიზიკურადაც ძალიან ჰგავს; მისი შვილი ვაჟას სეხნიაცაა, მაგრამ ჯერჯერობით ლექსებს არ წერს...
დირექტორმა დაგვამადლა:
დღეს ორშაბათია, არ ვმუშაობთ, მაგრამ ვინაიდან ასე შორიდან ჩამოხვედით, გავხსნი, ოღონდ თითო კაცზე 50 თეთრი გადაიხადეთ ზუსტად, ხალხი არ დამათვლევინოთო...
მხოლოდ 30 ლარიღა გვქონდა, ამიტომაც მე, მალხაზი და კიდევ 9 კაცი მუზეუმში აღარ შევსულვართ...
ფშავის
ბოლო სურათი:
მაღაროსკარში მზისო თურმანაულს გავუარე დასამშვიდობებლად; ეკლესიაშიაო დედამისმა. ტაძარი გამოკეტილს ჰგავდა, ვიფიქრე, ავცდი-მეთქი; მაინც შევედი: ფუძე-ხატისა და თითქმის ჩამწვარი სამი სანთლის წინ ქალ-სანთელი ლოცვანს კითხულობდა... ტაძრის ეზოში მითხრა:
- "ფშავის აღორძინებას დიდი თავგანწირვა სჭირდება; ადრე მე ამდენი არ შემეძლო"...
3. ბათირა არაბული
კარგი წიგნი გამოსცა შოთა არაბულმა
"ნარჩევი ხევსურები"; გარეკანზე ჯაჭვ-ჯავშან-თოფ-ხანჯალ-ფარიანი ორი ხევსურის ამაყად მზირალი ფოტოა. ჩემთვის ისინი მითებში დაბადებულ-აღზრდილი ის ვაჟკაცები არიან, ინტუიტიურად რომ მიჰყვებოდნენ ბედისწერას თუ ხოგაის მინდისა და სინდაურისძის გაზღაპრებულ გზაცისარტყელას...
ახლა:
ხევსურეთი დაიცალაო; მხოლოდ ასაკოვანი ხალხი თუღა ინარჩუნებს სოფელთა სახელებსო; აღარ არიანო ქადაგის მიერ დასახელებული ხუცესნი; ბოლო ქადაგიც 30 წლის წინ გარდაიცვალაო; სალოცავებს ხალხი აღარ მოსდისო...
არა, არც მთლად ასეა საქმე:
არ დაბერებულა მთა!
მცირერიცხოვნად, მაგრამ ისევ არიან ვაჟკაცები, ისეთებიც, ინტუიტიურად რომ მიჰყვებიან მითიურ წინაპართა გზაცისარტყელას; რაც მთავარია, არიან ხევსურები, რომელთაც კარგად აქვთ გაცნობიერებული ხევსურთა წარსულიც (ღვთაებებიც, მითებიც და გმირებიც) და აწმყოშიც აქვთ კაი ყმის ძნელად შესანარჩუნებელ-სატარებელი სახელი. მათ დიდად აწუხებთ ხევსურეთის და, საერთოდ, სრულიად საქართველოს მომავალი...
ნეტა, ყველამ შეიძლოს, მოუსმინოს ბათირა არაბულს ნარჩევ თანამედროვე ხევსურს დახვეწილ და განათლებულ ქართველ ინტელიგენტსა (აჯობებდა მეთქვა მწიგნობარი!) და მშობლიური კუთხის ღირსეულ წარმომადგენელს.
სასაქართველოო ტელევიზია რომ გვქონოდა, სწორედ ბ-ნ ბათირას და მის მსგავს ქართველთ დაეთმობოდა ეთერი და არა ამა თუ იმ პარტიის ჩოჩორზე შემომჯდარ კარიერისტთ... არადა, სტალინბერიას დროს მსგავსად, ახლაც, მითებით შემოსილი ჩვენი მთაც მძიმედ დასნებოვნებულა მესკამურობის სენით (რაც არჩევნებისას აზენიტდება თურმე), ნაკლები ასპარეზი აქვს გულმართალ ხევსურებს...
თავად ბათირა არაბულს
მოვუსმინოთ:
- "ხევსურეთში არ იყვნენ მდიდრები და ღარიბები; ყველა თანასწორი იყო... 1952-56 წლებში საბჭოთა ხელისუფლებამ ხევსურეთს დიდი დარტყმა მიაყენა: მოსახლეობა იძულებით აჰყარა და უნაყოფო და უვარგის ტერიტორიებზე დაასახლა... ადრე მეფეები შეღავათებს უწესებდნენ ხევსურებს, რათა ჩვენ შეგვძლებოდა თავის შენახვა ამ მძიმე პირობებში; ახლა მიწის ყოველ მტკაველზე გადასახადი გვაქვს შეწერილი, მას ემატება დენის და სხვა გადასახადები და ამ უპენსიობა-უხელფასობაში ისედაც აქაიქ შემორჩენილი ხალხი იძულებული ხდება მიატოვოს წინაპართა სალოცავი თუ საძვალე და ლუკმაპურის საშოვნელად გადაიხვეწოს... თუ ასე გაგრძელდა, საქართველოს საზღვარი წუბროვალამდე გადმოინაცვლებს: 1000 მესაზღვრეჯარისკაცს
100 ადგილობრივი მოსახლე სჯობს მიწის დაცვის თვალსაზრისით... აფხაზეთის ომში 21 ხევსური ვაჟკაცი დაიღუპა: მცირერიცხოვანი ხევსურეთისთვის პროცენტულად ეს დიდი ციფრია"...
ბარისახოს სკოლა-ინტერნატის დირექტორი ბ-ნი ბათირა არაბული ჩვენი მეგზური იყო ათენგენობის დღესასწაულზე; ჩვენი ექსპედიციაც მისი რჩევების მიხედვით დაიგეგმა პირაქეთა ხევსურეთში, და, ბოლოს, მისი წინამძღოლობითვე ფეხით დავლაშქრეთ აბუდელაურის ტბის თოვლიანი მიდამოები 28 ივლისს...
ბათირამ მითხრა:
მე პოეტი არა ვარ, მაგრამ ერთი ლექსი დიდმა ტკივილმა დამაწერინაო...
ბევრი ცნობილი პოეტის ლექსს სჯობია ბათირას ტკივილის ნაშობი (იმედია, თავად დაბეჭდავს ამ ლექსს); უფრო ბევრს კი სიმართლით ამარცხებს თანამედროვე ძეგლი ამაყი ხევსურეთისა "რიჟა" ბათირა!
4. არხოტიონი და ზვიად გამსახურდიას კაშხალი
ერთი არხოტელი ახალგაზრდა გავიცანი, წიკლაური; სულ ნახევარი საათი ვისაუბრეთ არხოტში მიდიოდა ფეხით; კარგად ერკვეოდა აწმყოსეულ დინებებშიც...
- ხევსურეთში გამსახურდია უყვართ; ყურადღებას გვაქცევდა, ბატონ ზვიადს ერეკლესავით უყვარდა ხევსურეთიო... მან მოკლე დროში ჰიდროელექტროსადგური აგვიგოო...
ხევსურეთში ერეკლე მეორე გუდანის ჯვარის მოძმედ ითვლება; ნახორცივლარ ღვთაებას უტოლდება გუდანის ჯვარის მოძმე...
- რად არ მაიყვან ქალსა? - ვუთხარი წიკლაურს;
- აქ გასათხოვარი ქალები არ არიან და ბარიდან ვინ გამამყვება ამ მთაში; ან ვინმე რად გავაუბედურო? ადრე, ძველ ხევსურეთში კარგი, თვითნასწავლი ექიმები იყვნენ, თავის ქალის ოპერაციასაც კი აკეთებდნენ; ახლა აღარავინაა, არც ადგილობრივი აქიმი და არც მოსული ექიმი; ცოლი ავად რომ გამიხდეს, რა ვქნა? - სევდიანეშმაკურად ჩაიღიმა სინდაურიძის კვალზე მავალმა არწივთვალიანმა და მგლისმუხლა ხევსურმა.
- უჭირს
საზღვრის დაცვა ჯარს; ხევსურთა სოფლები ძველებურად ფეხზე რომ იდგეს, საქართველოს ჩრდილოეთიდან პრობლემები აღარ ექნება... სევდა გაუმუქდა ახალგაზრდა ხევსურს.
5. შერიგების სუფრა და ტობიასი
ირაკლი
არაბულის ოჯახში შერიგების სუფრაზე დამპატიჟეს: ირაკლის ქალიშვილი თითქმის ბარულად მოუტაციათ-გაპარულა... ბათირა იყო თამადა. ბარიდან ამოტანილ ღვინოს ხევსურული ლუდი ვირჩიე. საოცრად ჭრელი საზოგადოება შეიკრიბა, მაგრამ ურთიერთკეთილგანწყობილი... აქ გავიცანი კიდევ ერთი საინტერესო და განათლებული პიროვნება გიორგი ლიქოკელი
ამჟამად ბარისახოს მასწავლებელი და კორშას მკვიდრი.
თამადის თავდაჭერილობის მიუხედავად სუფრა მალე აღრეობდა; აქტიურობდა სამი თავგადახოტრილი ბიჭი (გული დამწყდებოდა, თუკი ისინი ხევსურები აღმოჩნდებოდნენ...), რომლებიც ღვინოს აძალებდნენ ჩუმად მყოფ და უხმაუროდ მსმელ ქერა ახალგაზრდას. გერმანელიაო, მითხრეს.
ტობიასი საკმაოდ ამტანი ჩანდა; ჩემი ორიოდე ღერი ინგლისურით გამოველაპარაკე. ეტყობოდა ჩვენით დაინტერესება...
მაშინაც ვიფიქრე და ახლაც ვფიქრობ:
ერთმა კაცმა დოში - ზუთხის ლორად გამოყვანილი ნაწილი - დაკარგა; მეგობარს უთხრა, დაკარგვას კი არ ვდარდობ, ვინმე ლოთი იპოვის და "სილიოტკის"
გემოვნებით შეჭამსო...
არაიშვიათად, საქართველოს სტუმრები ქართველთა საუცხოო(!) მასპინძლობას გადაჭარბებულ მემუცლეობად, დიდ ქართველურ ტრადიციებს კი ჩამორჩენილობად თვლიან მესილიოტკე ლოთივით...
არადა, ნამდვილად არაქართველურად აძალებდნენ ღვინოს თავგადახოტრილი თბილისელი სტუმრები გერმანელ ტობიასს, რომელიც ხევსურეთში იტანდა დაძალებას...
ხევსურული ცეკვა-სიმღერის გარდა, ლამაზად დამამახსოვრდა დიასახლისის საქციელი:
ირაკლის მეუღლემ რამდენიმე წყნარად მჯდომ თუ საპატიო სტუმარს ჩამოუარა თავისი ჭიქით ხელში... ჩემი ჭიქა ლუდით შეავსებინა და მითხრა: ხომ არ მოიწყინეთ,
სტუმარო ძმაო?
6. ათინგენობა
ათინგენობა და ახალწლობა ხევსურეთში დიდი დღესასწაულებია; შემდეგ მოდის: შობა, მარიამობა, გიორგობა და ა.შ.
ათინგენობა ერთ კვირას გრძელდებოდა; რიტუალების შემდეგ იმართებოდა ქეიფი, დოღი, სხვადასხვა თამაშობანი...
ხევსურეთში ათინგენობა 21 ივლისს დაიწყო; ბათირა არაბულმა მიგვიწვია ბაცალიგოში, სადაც ის დასტური იყო. იმ დღეს გუდანის ორივე სალოცავსაც მოვუყარეთ მუხლი.
საქართველოს ეკლესიის კალენდრის მიხედვით ახალი სტილით 29 ივლისს არის მღვდელმოწამე ათინოგენე ეპისკოპოსისა (დაახლოებით 311 წ.) და ათთა მისთა მოწაფეთა ხსენების დღე; ამავე დღესაა ექვსი მსოფლიო კრების წმიდა მამათა ხსენება.
ძნელი სათქმელია, განსაკუთრებულმა გარემოებამ გამოცხადებამ აქცია ხევსურებში ათინგენობა უდიდეს დღესასწაულად თუ ამ ერთ-ერთი უძველესი წმინდანის ხსენების დღე რომელიმე წარმართული ღვთაების სახელს გადაეფარა...
ათინგენობის დროს ისევ ხმიანდება ხევსურეთი; ხუცები ისევ თანამიმდევრობითა და რიხით ამბობენ მორიგესა და ღვთისშვილთა სადიდებლებსა (პირისქარს) და კურთხევანს... ისევ ხარშავენ ლუდს, რომელსაც ზოგჯერ უკვე ღვინოც ენაცვლება... ისევ იკვლება კურატები და ყოჩები... ხევსურები ისევ ჯგუფჯგუფად მოდიან ხატთან: ხალხის წინ მიუსალმებლად გაივლიან და ჯერ ჯვართან მოიყრიან მუხლს; მხოლოდ შემდეგ მიესალმებიან რიგად მდგარ და "გწყალობდეთ"
სიტყვის მომლოდინე დამხვდურთ...
ყველა ნამდვილი ხევსური საოცრად მორწმუნეა; ათეიზმით რწმენა-გონება შერყეული ახალგაზრდობა აქ თითქმის არ შეგვხვედრია; ხევსურები ღვთიურ-კოსმიური სამყაროს თავისთავადი, იმანენტური წევრები არიან. მორწმუნე ხალხი, გამითებულ-გახალხურებული ქრისტიანული ლოცვები, ანდრეზულ-ზღაპრული ცნობიერი ველი და არაკულ-გოლიათური ბუნება ერთ მთლიან სამყაროს ქმნის, სამყაროს, რომელსაც თავისუფლად შეიძლება
ვუწოდოთ საქართველოს
ოლიმპო...
მორიგე ღმერთი (შდრ. სვანური: "ხოშა ღერბეთი"), ღვთაებები, ნახორცივლარი (ადამიანად ნამყოფი) ღვთაებები, გმირები და ჩვეულებრივი მოკვდავნი ხევსურთა ცნობიერებაში დღესაც ისეთ მთლიან და ცოცხალ ჯაჭვს ქმნიან, ადამიანს ზუსტად რომ განუსაზღვრავს ამქვეყნად ყოფნის აზრსა და დანიშნულებას, ადამიანს რომ იხსნის ამბიციის მკრეხელობისაგან თუ სხვა ხორციელი ცოდვისგან...
7. ტარიელის ტირილი
ჩვენი ექსპედიცია ბარისახოს სკოლა-ინტერნატში იყო დაბანაკებული. დენი იყო, მაგრამ სამზარეულოში არ ირთვებოდა. ბატონმა ბათირამ "ელექტრიკი"
მოიყვანა, ერთი შეხედვით, ჩვეულებრივი სოფლელი მოხელე. პრობლემა მალევე მოგვარდა და ჩვენ სუფრასთან მივიპატიჟეთ ღვთისო ჭინჭარაული,
თითქოსდა არაფრით გამორჩეული ხევსური. ბათირამ უდროოდ დაღუპულთა სადღეგრძელო რომ შესვა, მხოლოდ მაშინ მივხვდი ღვთისო ჭინჭარაულის არაჩვეულებრივობას: ის უდიდეს ტკივილს ატარებს, მაგრამ "სხვის"
თვალში "ჩვეულებრივი მოკვდავია":
ღვთისოს ვაჟი აფხაზეთის ომში მოკლეს; ეს ამბავი დედამ რომ გაიგო, ავტომატის ორი ტყვია დაიხალა და შვილს დაეწია...
ღვთისომ ქალიშვილი უპატრონოდ ვეღარ დატოვა და სათიბში თუ სადენებთან ტკივილიანი სიმძიმით დადის...
ბაცალიგოს პირქუშის ჯვარში (პირქუში ცეცხლის ალიანი) ერთი კაცი სასმელს ცრემლიანი ხმით გვთავაზობდა. ტარიელ
არაბულის ძმიშვილი ავარიაში დაიღუპა; დედამ თავი ჩამოიხრჩო; ტარიელს შესაწირავი ჰქონდა ამოტანილი... ტარიელის ვაჟკაცობა დიდი თემაა, მაგრამ მე სხვა მიმართულებით მიმყავს აზრთა დინება:
დედაშვილობის ასეთი მძაფრი განცდა და ხევსურ ვაჟკაცთა ცნობილი უმოწყალო თავგანწირვა საკერძოო სიყვარულისა და საზოგადო მოვალეობის ტრაგიკული ერთიანობის საოცარ ნიმუშს ქმნის...
8. აბუდელაური და სტუდენტური ზღაპარი
ბარისახო, კორშა, აკუშო, აჭე, ბუჩუკურთა, გველეთი, დათვისი, მოწმაო, უკანახო, ჩირდილი, მობულო, ჭალისოფელი, გუდანი, ჭიე... 1987 წელთან შედარებით ხევსურეთის ამ სოფლებშიც თითქმის განახევრდა მოსახლეობა... სტუდენტებიც ხშირად სევდიანდებოდნენ ჩაჩუმებული სახევსურო ხეობების ხილვისას, რესპონდენტთა ტკივილის მოსმენისას...
სტუდენტურმა ექსპედიციამ კარგად იმუშავა...
სტუდენტებმა აღტაცებაც ბევრჯერ განიცადეს...
აღტაცება-აღმაფრენას მასპინძელ ხევსურთა თავდაჭერილი სიალალეც იწვევდა, სტუდენტური საღამოღამეებიც, დიდ და პატარა არაგვებში ბანაობაც, საფრენბურთო ჩემპიონატ-ვნებანიც, მაგრამ მთავარ სააღტაცებო სტიმულს გრილჰაეროვანი ფერდობები, კეთილდევგორებიანი მთები და თოვლისძირიანი ჭიუხები უქმნიდა, ადგილები, სადაც ქართველ ღვთაებათა და ლეგენდარულ ხევსურთა უკვდავი სულიერება მიმოიქცეოდა...
მთავარი
მაინც როშკა-აბუდელაური იყო!
ექსპედიციის დასაწყისშივე სტუდენტები რვა ჯგუფად დავყავი; მათ თავიდანვე მოვუყევი როშკის, აბუდელაურის ტბისა (იახსარისა და დევის) და ჭიუხების შესახებ. წინასწარვე ვთქვი, რომ 28 ივლისს როშკაში წავიდოდნენ ის ჯგუფები, რომლებიც მათთვის განკუთვნილი ტექსტების ჩაწერას დაამთავრებდნენ; კიდევ იყო ორი პირობა:
- შორ გზაზე ფეხით სიარულის შეძლება;
- ექსპედიციის შინაგანაწესის დაცვა.
...როშკა თითქოსდა ბოძოლის ველზეა გაშენებული, ველზე, სადაც ღვთისშვილებისა და დევების ბრძოლის ნიშნები უზარმაზარი, "ერთმანეთისთვის
ნასროლი" ლოდები ახლა უხმაუროდ დევს.
საცალფეხო გზით როშკას სასაფლაოსთან რომ ახვალთ, მარცხნივ, ჯერ რძის მდინარე გამოჩნდება, შემდეგ ეულად მდგარი ბაზილიკა და მარჯვნივ, თავად სოფელი როშკა - ხევსურეთის დედოფალი.
...როშკას ზემოთ ქვაჯვარიც შეგხვდებათ, წყაროებად დასერილი გორებიც, ყვავილთა ველებიც და, რაც უფრო საინტერესოა, ყვავილთა ყვითელი მდინარეც(!)...
ბოლოს, საოცარი ფერების (ზურმუხტისფერი, ფირუზისფერი, შაბიამნისფერი) ტბები, სინდაურიძის მწვერვალი, ჭიუხების ძირას დატყვევებული თოვლი (არ მიყვარს დატყვევებული თოვლის ყურება!) და თუ გაგიმართლათ, იქაურობა შეიძლება აახმიანოს ლურჯი ტბის შუაგულში დიდ ქვაზე ჩამომჯდარი როშკელი მურთაზის მითურხმიანმა მთიურმა სიმღერებმაც...
ჩვენ გაგვიმართლა!
შეუძლებელია იქ ნანახის გადმოცემა, საერთოდ, უმჯობესია, ყველამ შეიძლოს საქართველოს ყველა კუთხის ნახვა, საკუთარი ქვეყნისა და მოდგმის სიდიადე ძალუმად რომ აღიქვას...
9. მთები არ დაბერდებიან!
ამ წერილის წერისას მამაჩემის ერთი ლექსის ერთი ფრაზა ამეკვიატა:
"სანამ არწივი არწივობს, მთები არ დაბერდებიან!"
...დღეს მოდუნებულია ხალხი; ეშინია უკმაყოფილების პირდაპირ გამოხატვა; რაღაცას თუ ვიღაცას ელიან...
ჩვენ ვერავინ გაგვაარწივებს! არწივობა გენით მოგვდგამს და ეს უნდა გავაცნობიეროთ; ჩვენშივეა მხსნელი!
გამოუვალი სიტუაცია არსებობს მისთვის, ვინც გამოსავალს ვერ ხედავს...
ბუნებაში ჩიხი არ არსებობს!
მინაწერი:
ექსპედიციის წინა დღეებში პანკისში სიტუაცია დაიძაბა, ერთ-ერთ ლექტორს ეშინოდა, რამე არ მოხდესო, ნუ წახვალთ ხევსურეთშიო... მას და რამდენიმე შეშინებულ სტუდენტს ვუთხარი:
პანკისი აღმოსავლეთშია, ხევსურეთი - ჩრდილოეთში; გარდა ამისა, ნახეთ ხევსურეთი, რომ ირწმუნოთ საკუთარი ძალა, ნუ გგონიათ, რომ ხევსურეთის ნახვის თავიც არა გაქვთ...
აბუდელაურის ტბასთან ბედნიერი ვიყავი იმიტომაც, რომ ქუთაისში შეჭოჭმანებულ-შეშინებული სტუდენტები მწვერვალებისკენ პირველნი მიილტვოდნენ...
ტარიელ ფუტკარაძე
გაზეთი "ქართული",
2001 წ. # 7-8
